مطالعه پترولوژي پتروگرافي وژئوشيمي افيوليت ملانژ منطقه شمال غرب درح (جنوب شرق بيرجند) با نگرشي بر پتانسيل اقتصادي منطقه

مطالعه پتروگرافي و ژئوشيمي افيوليت ملانژ منطقه شمال غرب درج (جنوب شرق بيرجند) بانگرشي بر پتانسيل اقتصادي آن هدف اين پروژه بوده است كه براساس اين مطالعه سرگذشت زمين شناسي منطقه به شرح ذيل مشخص شده است .بازشدن ريفت محدودي ازنوع درياي سرخ دربلوك واحدي كه دوبلوك فعلي لوت وهلمند از اجزاء آن مي باشندبا روندي شمال غرب جنوب شرق تحت تاثير نيروهاي تكتونيكي كششي حاكم بر منطقه (وبطوركلي شرق ايران) منجر به جدايش بلوك مذكوربه دو بلوك هلمند و لوت شده است (اوائل كرتاسه فوقاني). باگسترش ريفت ضمن تشكيل بخشهاي قاعده اي پوسته اقيانوسي وتشكيل يك اطاق ماگمايي كه درآن پريدوتيتها وگابروهاي انباشتي و سنگهاي لكوكراتيك بوجود آمده اند فوران ماگماي باقيمانده (نوع MORB) دركف دريا باعث تشكيل گدازه هاي بالشي اسپيليتها وسنگهاي پيروكلاستيكي شده است بنابراين سنگهاي اخير الذكر ضمن واكنش با آب دريا تحت تاثير متاسوماتيسم سديم قرارگرفته وبطوركلي يك دگرگوني گرمايي استاتيك رامتحمل شده‌اند. سرعت گسترش ريفت كه ابتدا قاره اي بوده وسپس به ريفت اقيانوسي تبديل شده است سريع بوده ولذاباعث ذوب بخشي بالادرگوشته فوقاني زيرمحورپشته ميان اقيانوسي شده كه تبلور ماگماي حاصله به تشكيل افيوليت نوع هارزبورژيتي منجر شده است .دريك زمان مشخصي ازكرتاسه فوقاني كه قبل ازجايگزيني توده نفوذي توناليت درشرق منطقه بوده است براثر تغيير وضعيت تكتونيكي منطقه ازكششي به فشاري توسعه ريفت متوفق شده وبنابراين بلوكهاي لوت وهلمند حركتي همگرا راآغاز نموده‌اند درنتيجه پوسته اقيانوسي تشكيل شده به تبعيت از حركت بلوك لوت وبه دليل سرعت احتمالي بيشتراين بلوك نسبت به بلوك هلمند به سمت شرق تا شمالشرق حركت نموده وبه زيرپوسته قاره اي بلوك هلمند شروع به فرورانش نموده است آنچه كه مشخص است اين فرورانش حداقل تا ماستريشتين فوقاني ادامه يافته است افيوليت ملانژ منطقه درحقيقت دراثرتجمع بخشي از پوسته اقيانوسي كه نتوانسته است درفرايند فرورانش درگير ونيزبخش ديگري كه براثر برخورد وفرآيندهاي پيچيده تكتونيكي ازاعماق كم بالاآمده است ومخلوط شدن اين سنگها با سنگهاي نوع فليش دگرگون شده درمحل بزرگ گودال تشكيل شده درمنطقه جايگزين شده است .بخشي از بازالتهاي كف اقيانوسي كه قبلا متحمل متاسوماتيسم سديم شده بودند و رسوبات همراه ضمن فرورانش متحمل دگرگوني ناحيه اي پيشرونده ديناموترمال حتي تاحد رخساره اكلوژيت شده اند (فشارحداقل 11 كيلوبار ودرجه حرارت 550 تا 600 درجه سانتي گراد)ازطرفي ضمن بالا آمدن متحمل دگرگوني پسرونده دينامونرمال شده وسنگهايي با رخساره هاي دگرگوني مختلف شيست سبز، شيست آبي، آمفيبوليت و، اكلوژيت و...تشكيل داده اند بالاآمدن سنگهاي عميق تر درمنطقه گسلي اصلي ناحيه مورد مطالعه تحت تاثير روان‌گونگي رسوبات براثر فراواني آب آزاد شده از پوسته اقيانوسي وسرپانتيني شدن سنگهاي پريدوتيتي درمحل تماس دوصفحه وفرآيندهاي پيچيده تكتونيكي بوده است اغلب سنگهاي دگرگوني رخساره شيست آبي درمحل برخورد واعماق كم كه فشار زياد ودرجه حرارات پايين بوده است وساير سنگهاي اين رخساره كه همزيست با اكلوژيت مي باشند وسنگهاي آمفيبوليتي دراعماق بيشتر تشكيل شده‌اند.وجود سنگهاي آهكي فسيل داربه سن كرتاسه فوقاني (ماستريشتين) درداخل افيوليت ملانژگوياي اين واقعيت است كه سن مخلوط شدگي (جايگزيني) اواخر كرتاسه فوقاني بوده است (سن تشكيل مجموعه افيوليتي اوائل كرتاسه فوقاني بوده است) همچنين وجود يك نوارليستونيتي وزون دگرگوني قاعده اي درشرقي ترين بخش منطقه مورد مطالعه باروندي مشابه منطقه دليل بر وجود زون گسلي اصلي دربخش شرقي منطقه مي باشد كه جايگزيني در امتداد آن صورت گرفته است بعلاوه وجود سنگهاي آذرين كالكو آلكالن سد يك درشرق منطقه وافغانستان باروندي مشابه روند كلي منطقه ونيز وجود زون دگرگوني قاعده اي درشرق منطقه وساير شواهد صحرايي و آزمايشگاهي گوياي اين واقعيت است كه جهت فرورانش به سمت شرق شمال شرق بوده است همچنين وجود راديو لاريتها درمنطقه نشاندهنده عمق زياد درياي تشكيل شده است .پس ازجايگزيني نيز افيوليت ملانژ منطقه براثر فازهاي كوهزايي آلپي متحمل دگركوني پسرونده ناحيه اي درحد رخساره شيست سبز تا اپيدوت آمفيوليت شده است كه آثار آن دراغلب سنگهاي منطقه تاحدي مشهود است .سنگهاي آذرين اسيدي تاحد واسط دروني ساب ولكانيك وبيروني دربخشهاي جنوبي منطقه وشرق ان با مجموعه افيوليتي هم ماگمانبوده .چون كالكو آلكان سديك مي باشند وسن آنها اليگوميوسن مشخص شده است بنظر مي رسد كه سنگهاي يك كمان ماگمايي حاصل از ذوب بخشي پوسته اقيانوسي فرورونده وتبلور درسطوح بالاتر باشند. اين مجموعه سنگها در منطقه حاصل بسته شدن حوضه هاي حاشيه اي درمحل بزرگ گودال وكمان ماگمايي درشرق منطقه مي باشند.جوانترين سنگهاي آذرين منطقه يك سري ولكانيزم بازالتي آلكان است كه دربخش غربي منطقه ونيزمناطق مجاور رخنمون دارد وسن آن پليو- كواترنري تعيين شده است . اين سنگها بصورت منشورهايي بازالتي درطول زونهاي كششي حاكم برمنطقه حاكم برمنطقه جايگزين شده اند وجون تجريه عناصر كمياب وايزوتوپي و... دردسترس نيست درمورد پتروژنز اين نوع سنگها ونيز سنگهاي فوق الذكر نمي توان اظهار نظر قطعي نمود.پس از اين ولكانيسم منطقه تحت تاثير حركات تكتونيكي حاكم برشرق ايران قرارگرفته و باتشكيل پيجيدگيهاي تكتونيكي زيادو پس از فرسايش ورسوبگذاري رسوبات عهدحاضر شكل كنوني خود را ايجاد نموده است بطوريكه يكي از چند منطقه افيوليت ملانژ استثنايي جهان است ازنظر پتانسيل اقتصادي گرانبهاترين سنگهاي تزئيني كشور كه صادراتي نيز مي باشند در منطقه مورد مطالعه قرار دارند كه ذخايرقابل توجهي نيز دارند ازكاني سازيهاي فلزي نيز مي توان به فراواني تيتان دراغلب سنگهاي متابازيت وبازالتها اشاره كرد كه نياز به توجه بيشتري در استخراح اين سنگها دارد.