بررسی سنگ شناختی و خاستگاه سنگهای آتشفشانی ائوسن در ورقه 1:100.000 ابریشم رود

منطقه ابریشم رود، در شمال کویر بزرگ ایران و شمال شرق ترود (استان سمنان) قرار دارد. منطقه ابریشم رود از نظر تقسیمات زمین ساختاری، در منتهی الیه شمال زون ایران مرکزی واقع است که از قسمت شمال توسط گسل میامی از زون البرز- بینالود جدا می شود. قدیمی ترین واحدهای سنگی موجود در منطقه، گنبس، شیست و مرمر به سن پیش از ژوراسیک (Pre-Jurasic) می باشد (خلعتبری، 1375).
جوانترین رسوبات متعلق به نئوژن و کواترنری، به ترتیب شامل سنگهای رسوبی و تراسه های آبرفتی می باشند.
ردیف های ائوسن در منطقه مورد مطالعه، شامل ائوسن میانی و ائوسن میانی- بالایی است. نهشته های ائوسن میانی بیشتر دارای رخساره های رسوبی و دریایی می باشد که سن آنها بر اساس مطالعات دیرینه شناختی لوتسین (Lutetian) است.
در ائوسن میانی- بالایی فعالیت های آتشفشانی فزونی می گیرد. این فعالیت ها از حالت انفجاری تا گدازه ای در نوسان بوده است که بیشتر به صورت پراکنده و بی نظم، رخنمون دارند. سنگهای آتشفشانی با ترکیب (آندزیت- تراکی آندزیت) دارای بیشترین گسترش در منطقه می باشند و سنگهای بازیک و سپس سنگهای اسیدی از نظر حجمی در رده های پایین تری قرار گرفته اند.
با وجود آنکه در برخی مناطق، سنگهای بازیک در افق های بالاتری نسبت به سنگهای حدواسط قرار دارند ولی در بیشتر موارد سری سنگهای موجود در ابریشم رود، بیشتر بطور پراکنده و بی نظم رخنمون دارند.
سنگهای حدواسط منطقه مورد مطالعه کالکوآلکالن، بیشتر با ترکیب تراکی آندزیت و با مقدار پتاس متوسط تا بالا مشخص می شوند.
سنگهای بازیک منطقه، شامل بازالت- آلکالی بازالت هستند. آلکالی بازالتها دارای پتاس بالا می باشند. این بازالتها اولیه نیستند و به نظر می رسد از ماگمایی بازیک تر ناشی شده اند. توف ها و گدازه های داسیتی نیز سنگهای اسیدی منطقه مورد مطالعه را تشکیل می دهند.
وجود خلأ ترکیبی بین سری سنگهای بازیک و حدواسط منطقه، در نمودارهای ژئوشیمیایی هارکر، بیانگر آن است که عامل تفریق به تنهایی نمی تواند سبب زایش و تشکیل ماگماهای حدواسط، از ماگمای بازیک در منطقه باشد، بلکه پدیده هایی چون هضم، آب و عدم آمیختگی، تشکیل و تحول ماگماهای حدواسط را تحت کنترل داشته و آن را دستخوش تغییر کرده است. وجود خلأ ترکیبی بین سنگهای اسیدی و حد واسط منطقه، نیز می تواند بیانگر منشأ پوسته ای ماگمای اسیدی در منطقه باشد.
به نظر می رسد که با شروع ائوسن، در منطقه مورد مطالعه ماگمایی بازیک با منشأ گوشته ای، به طرف سطوح بالا صعود و در پوسته جای گیری کرده است. با توقف ماگمای بازالتی نامبرده در پوسته، و دخالت فرآیندهایی چون تبلور بخشی، هضم، آلودگی و به خصوص انتقال گازها، تغییر و تحول ماگمای بازالتی نامبرده، به سمت و سوی ماگمایی با وزن مخصوص کمتر (به علت دارا بودن آب، آلکالیها و مواد فرار بیشتر) با ترکیبی حد واسط تا اسیدی و کالکوآلکالن، در سطوح بالایی مخازن ماگمایی در منطقه فراهم شده است. تشکیل این ماگماهای حجیم با وزن مخصوص کمتر با ترکیب حدواسط تا اسیدی و در سطوح بالایی مخازن ماگمایی، سبب بالازدگی پوسته و در نتیجه ایجاد شکستگی ها در آن شده است که از طریق این شکستگی ها، ماگماهای بیشتر با ترکیب حد واسط و گاه بازیک و اسیدی به صورت های انفجاری (در محیط های نیمه خشکی- نیمه دریایی)، تا گدازه ای (در محیط های خشکی) خارج شده اند.