بررسی پترولوژیکی گرانیتوئیدهای جنوب مشهد با نگرشی بر ژئوشیمی عناصر نادر خاکی

توده گرانيتوئيدى جنوب مشهد در استان خراسان بين طول و عرض جغرافيايى 32 59 و 46 59 شرقى و 00 36 و 63 13 36 شمالى قرار دارد و مساحتى تقريبى حدود 260 کیلومترمربع را دارا مى باشد و سنى معادل ترياس بالایی- ژوراسيک زيرین دارا مى باشند.
اين گرانيتها در محدوده زون مفصلى (Suture Zone) بين محدوده بينالود و كپه داغ واقع شده است و شامل سه فاز زير مى باشند:
1- گرانیتها و گرانودیوريتهاى gr1 كه واقع در محدوده رباط خاکسترى- قشلاق- كال جوقوكى مى باشد. اين گرانيتها خود به دو فاز گرانيتهاى روشن (لوکوکرات تا هولوکوکرات) و گرانيتهاى تيره بیوتيت دار تقسيم مى شوند كه گرانيتهاى روشن سنى جوانتر از گرانيتهاى تيره رنگ دارند. پگماتيتهاى موجود در منطقه هر دو گرانيت تيره و روشن را قطع كرده و سنى جوانتر دارند.
2- مونزوگرانيتهاى مسكوويت و بيوتيت دار و پگماتيتهاى gr2 كه در محدوده بين خلج- ده غيبى و بيدك قرار گرفته اند.
3- مونزوگرانيتها و پگماتيتهاى gr3 كه در محدوده خواجه مراد ديده مى شوند. در اين گرانيتها رستيتهاى بسيار درشت دوميكايى (سورميكاسه) ديده مى شود كه اينها حاصل ذوب بخشى سنگهاى قديمى تر و بر جاى ماندن كانيهاى ديرگداز در اين رستيتها مى باشد.
گرانيتها و گرانوديوريتهاى gr1 داراى بافت گرانولار، پورفيريتيک (حاصل رشد فلدسپات هاى ثانويه در اطراف كانیهاى بيوتيت و پلاژیوکلاز) و ميرمكيتى بوده و كانیهاى بيوتيت كه به ميزان فراوان (مخصوصاً در گرانيتهاى تيره) در این سنگها ديده مى شوند حالتى جهت يافته دارند. دراين گرانيتها كانیهاى اسفن و آپاتيت و زيركن به ميزان زيادى ديده مى شود.
مونزوگرانيتهاى مسكوويت و بيوتيت دار نيز داراى بافت گرانولار- پورفيريتيك و ميرمكيتى بوده و در این گرانيتها بر خلاف گرانيتهاى gr1 مسكوويت به فراوانى يافت مى شود.
در این گرانيتها علاوه بر كانيهاى بيوتيت، مسكوويت كانيهاى آپاتيت- زيركن-اسفن و گارنت نيز ديده مى شود.
مونزوگرانیتها و پگماتیتهای gr3 همانند دو نوع گرانیتهای بالا بافتهای گرانولار- پورفیریتیک و میرمکیتی دیده می شود. در این گرانیتها بر اثر فرایند متاسوماتیزم پتاسیک، فلدسپات زایی درون شیستهای منطقه دیده می شود که این نیز باعث فرایند گرانیتی شدن در این سنگها شده است. این گرانیتها علاوه بر بیوتیت و مسکوویت دارای کانیهای آپاتیت- زیرکن- تورمالین و گارنت می باشند.
هر سه فاز گرانیت gr3, gr2, gr1 منطقه از نوع کالک آلکالن بوده و نیز هر سه فاز از نوع پتاسیم بالا و پرآلومین می باشند. این سه فاز گرانیت بر اثر فرایند تفریق از یک توده ماگمای اولیه حاصل آمده اند و در ضمن این گرانیتها بیشتر تحت تأثیر پوسته بالایی (قاره ای) قرار گرفته اند و از این قسمت پوسته منشأ گرفته اند.
هر سه فاز گرانیت gr3, gr2, gr1 منطقه ساب سولوس بوده و در درجه حرارتی معادل 700 تا 750 درجه سانتی گراد تشکیل شده اند که البته به دلیل وجود عناصر F و B در این سنگها درجه تشکیل آنها باید کمتر از دمای ذکر شده باشد. این سنگها باید در فشار بخار آب حدود 2 تا 4 کیلوبار شکل گرفته باشند.
این گرانیتها (هر سه فاز گرانیت) از نوع گرانیتهای نوع S بوده و از نظر خاستگاه تکتونوماگمایی سنگهای منطقه از نوع گرانیتهای همزمان با برخورد و یا از نوع پس از کوهزایی می باشند.